Sistematik Mineraloji

Sistematik mineraloji minerallerin kristalografik ve fiziksel özelliklerini, kimyasal bileşimlerini, yapılarını inceleyerek tanımlayan, bununla beraber oluşumlarını ve kullanılma olanaklarını inceleyen bir bilim dalıdır.

Mineraller çeşitli şekillerde sınıflandırılabilirler. Bunlardan en yaygın olarak kullanılan, kimyasal bileşime dayalı sınıflamadır ve genel olarak aşağıdaki gibidir.

Nabit elementler

Doğada bileşimleri tek bir elementten oluşan minerallerdir. Altın (Au), gümüş (Ag), bakır (Cu), kükürt (S), elmas (C), grafit (C) örnekleri teşhir vitrinlerimizde sergilenmektedir.

Sülfürler

Sülfürler cevher minerallerinin büyük bir kısmının yer aldığı önemli bir mineral sınıfıdır. Galenit (PbS), Sfalerit (ZnS), Pirit (FeS), Kalkopirit (CuFeS₂), Zinober (HgS), Realgar (AsS), Orpiment (As₂S₃) gibi önemli sülfür mineralleri bunlardan bazılarıdır.

Oksitler

Oksijen yerkabuğunun %47’sini oluşturmaktadır. Oksit grubu mineraller, oksijenin bir veya birden fazla metalin birleşmesi ile oluşan doğal bileşiklerdir. Yaklaşık 40 element oksijen ile birleşerek basit bileşimler oluştururlar.

Hematit (Fe₂O₃), manyetit (Fe₃O₄), ilmenit (FeTiO₃), korund (Al₂O₃), kuprit (Cu₂O), rutil (TiO₂), kromit (FeCr₂O₄) önemli oksit mineralleridir.

Halojenler

Bu sınıftaki minerallerin bileşiminde başlıca Klor (Cl), Brom (Br), Flor (F) ve İyot (I) gibi halojen iyonları bulunur. Florit (CaF₂), halit (kayatuzu) (NaCl), silvin (KCl)’dir.

Karbonatlar

Doğada yaygın olarak görülür. Az sayıdaki metal elementinin karbonat (CO₃)^-2ile birleşmesinden oluşur. Bu mineraller asitlerde kolayca çözünür ve karbondioksit (CO₂) gazı çıkarırlar. Kalsit (CaCO₃), manyezit (MgCO₃), rodokrozit (MnCO₃), simitsonit (ZnCO₃), Malahit (Cu₂CO₃(OH)₂), Azurit (Cu₃(CO₃)₂(OH)₂), Trona (Na₂CO₃.NaHCO₃.2H₂O).

Boratlar

Bor doğada serbest olarak bulunmaz, oksijenle birleşerek bor tuzları şeklinde veya silikatlar halinde bulunurlar.

Ülkemiz için önemli endüstriyel hammaddelerden biridir ve Türkiye dünyadaki toplam bor rezervlerinin 2/3’sine sahiptir. Boraks, kolemanit, üleksit, kernit önemli bor mineralleridir.

Sülfatlar

Anhidrit (CaSO₄), jips (CaSO₄.2H₂O), barit (BaSO₄), alunit (KAl₃(SO₄)₂(OH)₆), sölestin (SrSO₄) önemli sülfat mineralleridir.

Wolframat, Kromat ve Molibdatlar

(WO₄)^-2 anyon grubunun karakterize ettiği wolfamatlar ancak demir (Fe), Manganez (Mn) ve Kalsiyum (Ca) ile birleştikleri zaman duraylı mineraller meydana getirirler. Povellit (CaMoO₄), Şelit (CaWO₄) bu gruba ilişkin mineral örnekleri arasında yer almaktadır.

Fosfat, Arsenat ve Vanadatlar

Eritrit (CO₃(AsO₄)₂.8H₂O), Autunit (Ca[(UO₂)(PO₄)]₂·11H₂O), Torbernit Cu[UO₂|PO4]₂·12H₂O, Vivianit (Fe₃(PO₄)₂.8H₂O), Variskit (AlPO₄ .2H₂O), Vanadinit (Pb₅[Cl|(VO₄)₃]).

Silikatlar

Bilinen tüm minerallerin %25’ini, en çok bulunanların %40’ını oluşturmaları nedeniyle önemli bir mineral grubudur. Birkaç mineral dışında silikatlar tüm kayaç yapıcı minerallerin bünyesinde bulunur ve yerkabuğunun %90’ını meydana getirirler. En yaygın olarak bulunan silikat mineralleri kuvars ve feldispat grubu minerallerdir.

Tektosilikatlar: Kuvars (SiO2), Albit (NaAlSi3O8), Lösit (K(AlSi2O4)), Agat (SiO2) vb.
Fillosilikatlar: Muskovit, Biyotit, Flogopit, Vermiküllit, İllit vb.
İnosilikatlar: Amfibol (Aktinolit, Tremolit, Glokofan, Hornblend), Piroksen (Diyopsit, Ojit), Piroksenoid vb.
Siklosilikatlar: Turmalin
Sorosilikatlar: Beril